سابقه و هدف: ‌ اندازه‌گیری اندیس ید ( IV ) در کنار عواملی چون اندیس اسیدی، اندیس پراکسید، اندیس صابونی، درصد اسیدهای چرب تارنس، اندیس رفراکسیون و سایر موارد در کنترل روغن‌ها و چربی‌های خوراکی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. IV به عنوان معیاری برای درجه غیراشباعی اسیدهای چرب برای انواع این اسیدها متفاوت است و بنابراین در بسیاری از موارد با اندازه‌گیری سریع این اندیس می‌توان تا حدودی به نوع روغن پی‌برد. Iodine Value ( IV ) غالباً به روش تیتراسیون wijs یا هانوس تعیین مقدار می‌گردد ولی اخیراً استفاده از Fourier Transform Near Infra Red ( FT-NIR ) برای تعیین آن در دنیا مطرح گردیده است. بسیاری از منابع موجود وابسته بودن مقدار IV به روش مورد استفاده را تأکید کرده‌اند، لذا به منظور مقایسه میزان IV به دو روش تیتراسیون هانوس و FT-NIR این تحقیق انجام گرفت.

مواد و روش‌ها:‌ ۲۰ نمونه روغن مورد بررسی در این پروژه همگی از کارخانجات داخلی کشور تهیه و مورد آزمایش قرار گـرفتند. از ۷ نمونه جامد مقدار ۵۰۰ میلی‌گرم از هر یک و از روغن‌های مایع هر کدام ۲۵۰ مـیلی‌گـرم دقیقاً تـوزین شد و در ۱۰ میلی‌لیتر کلروفرم حل شد. پس از افزودن ۲۵ میلی‌لیتر از محلول یدی هانوس به مدت ۳۰ دقیقه در تاریکی قرار گرفتند. آنگاه ۱۰ میلی‌لیتر محلول یدور پتاسیم بدان افزوده شد و پس از تکان دادن شدید و افزودن ۱۰۰ میلی‌لیتر آب مقطر با محلول ۱/۰ نرمال سدیم تیوسولفات تیتر گردید. در این مرحله ۲ قطره معرف نشاسته بدان افزوده شد و تیتراسیون تا از بین رفتن کامل رنگ آبی و رسیدن به نقطه پایانی ادامه یافت. سپس IV از معادله هانوس در سه تکرار برای هر نمونه روغن و چربی محاسبه گردید. با استفاده از FT-NIR نمونه‌های مایع مستقیماً و نمونه‌های جامد پس از ذوب کردن در ویال‌های مربوطه ریخته شد و IV با نرم‌افزار کامپیوتری در ۴ تکرار برای هر نمونه روغن و چربی تعیین گردید.

یافته‌ها:‌ مقادیر به دست آمده از اندیس‌های یدی نشان می‌دهد که اختلاف دو روش بین ۵/۰ تا ۵/۴ درصد متغیر است و اختلاف آنها به لحاظ آماری معنی‌دار نیست. ۶۵ درصد داده‌ها کمتر از ۳ درصد و ۳۵ درصد آنها بین ۳ تا ۵/۴ درصد اختلاف داشتتد ۹۰ درصد نمونه‌ها با روش FT-NIR اندیس یدی بالاتری نسبت به روش هانوس نشان داده‌اند. زمان لازم برای تعیین IV در روش هانوس ۴۵ تا ۶۰ و توسط FT-NIR حدود ۲ تا ۳ دقیقه بود.

نتیجه‌گیری:‌ تعیین IV به روش FT-NIR به دلیل اینکه وقت و هزینه کمتری می‌گیرد و نیازی به لوازم، مواد شیمیایی و شرایط خاص آزمایشگاهی ندارد و سلامت آزمایشگر را تهدید نمی‌کند به روش تیتراسیون هانوس ارجحیت دارد و توصیه می‌شود در هر آزمایشگاهی که امکان استفاده از FT-NIR وجود داشته باشد و در تعیین IV جایگزین روش هانوس گردد.