چکیده:
سابقه و اهداف: با توجه به اهمیت توانمندسازی بیماران در فرآیند مراقبت از خود، الگوی خودمراقبتی اورم به‌عنوان یکی از چارچوب‌های نظری مؤثر مطرح شده است. با این حال، شواهد مربوط به اثربخشی برنامه‌های آموزشی مبتنی بر این الگو بر کیفیت زندگی بیماران پراکنده، متفاوت و نیازمند مرور نظام‌مند هستند. لذا این مطالعه با هدف تعیین تأثیر برنامه آموزشی مبتنی بر الگوی خودمراقبتی اورم بر کیفیت زندگی بیماران انجام شد.
مواد و روش‌ها: در این مرور سیستماتیک، مقالات انگلیسی و فارسی چاپ شده در بانک‌های اطلاعاتی PubMed،Scopus ، ProQuest، Cochrane، Web of Science، CINAHL و پایگاه‌های داخلی شامل Magiran، SID، ISC، Iran Doc و همچنین موتور جست‌وجوی  Google scholarطی سال‌های ۲۰۲۴-۲۰۰۰ با کلمات کلیدی؛ مدل خودمراقبتی اورم، کیفیت زندگی و معادل‌های MESH آن با همه‌ی ترکیبات احتمالی با استفاده از عملگرهای AND یا OR به دو زبان فارسی و انگلیسی جست‌وجو انجام‌شد. از بین 1246 مطالعه یافت‌ شده، 47 مقاله مرتبط با هدف مطالعه، معیار‌های ورود و پس از کیفیت‌سنجی با ابزار Joanna Briggs Institute انتخاب‌شده و مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌ها به‌صورت توصیفی و با تأکید بر تفاوت‌های موجود گزارش شدند.
نتایج: در مجموع ۴۷ مطالعه شامل ۲۷ مطالعه از ایران و ۲۰ مطالعه از کشورهای دیگر (از جمله چین، مصر، ترکیه و اندونزی) مورد بررسی قرار گرفت. اکثر مطالعات بر روی بیماران مزمن و در گروه‌های سنی بزرگسال و سالمند انجام شده بودند. طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله سرطان، بیماری‌های قلبی، دیابت، همودیالیز، ام‌اس، آسم، فشار خون، اسکیزوفرنی و... پوشش داده شده بود. در اغلب مطالعات، مداخلات آموزشی مبتنی بر مدل خودمراقبتی اورم با رویکردهای حمایتی-آموزشی، جبرانی نسبی و جبرانی کامل طراحی و اجرا شده‌بود. شیوه‌های مداخله متنوع و شامل آموزش‌های فردی و گروهی با استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی بود. در ۴۶ مطالعه، بهبود معنادار در نمره کل کیفیت زندگی گزارش شد. همچنین، در برخی مطالعات متغیرهای روانی-اجتماعی مانند خودکارآمدی، اضطراب، افسردگی، رفتارهای خودمراقبتی و کیفیت خواب نیز بهبود نشان دادند.
نتیجه‌گیری:
یافته‌های این مرور نظام‌مند نشان می‌دهد که مدل خودمراقبتی اورم می‌تواند چارچوبی مؤثر برای ارتقای کیفیت زندگی بیماران حاد و مزمن فراهم آورد، اما اجرای آن نیازمند تطبیق با بافت فرهنگی-اجتماعی هر جامعه است. استفاده ساختارمند از این مدل در برنامه‌ریزی مراقبتی، طراحی مداخلات مبتنی بر نیازسنجی، آموزش فردمحور و پیگیری پس از آموزش توصیه می‌شود. از نقاط قوت مطالعه، بررسی طیف وسیعی از بیماری‌ها و مداخلات است و از جمله محدودیت‌ها، عدم دسترسی به برخی متون کامل، ناهمگونی مطالعات، تمرکز جغرافیایی بر آسیا و ثبت‌نشدن پروتکل در پایگاه‌های معتبر می‌باشد. نتایج بر ضرورت انجام مطالعات بیشتر و استانداردسازی مداخلات برای بهبود تعمیم‌پذیری تأکید دارند.
نتایج این مطالعه بر اهمیت نیازسنجی ساختاریافته مبتنی بر مدل اورم پیش از طراحی مداخله تأکید دارد. اجرای برنامه‌های آموزشی فردمحور و خانواده‌محور با مشارکت مراقبین اصلی و استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی، پیگیری پس از آموزش، و توسعه اپلیکیشن‌های آموزشی می‌تواند اثربخشی آموزش‌های خودمراقبتی را افزایش دهد. همچنین، بازآموزی پرستاران و حمایت سیاست‌گذاران از طریق تأمین منابع و تدوین دستورالعمل‌ها برای نهادینه‌سازی این مدل‌ها ضروری است.