سابقه و هدف: یکی از دغدغه های نظام درمان و بیمه مسئله خود-ارجاعی است. با توجه به میزان بالا و عوارض شناخته شده آن و نیز چند گونگی عوامل خود-ارجاعی و به لحاظ محدودیت منابع در سیستم عرضه خدمات بهداشتی-درمانی و مطالعه روش های عملیات در بخش درمان بیماران، این مطالعه در مراکز درمانی دولتی و خصوصی کاشان در سال 1379 اجرا شد.

مواد و روش ها: این پژوهش یک مطالعه توصیفی است که در آن 1036 نفر از بیماران مراجعه کننده به مراکز بهداشتی-درمانی کاشان که تحت پوشش بیمه درمانی کمیته امام، بیمه روستایی و سایر روش های پرداخت هزینه بودند، به طور تصادفی از مراکز دولتی و خصوصی عرضه خدمات انتخاب و مورد بررسی قرار گرفتند. جهت کسب داده ها در رابطه با اطلاعات زمینه ای و اهداف ویژه پژوهش در ارتباط با فراوانی مراجعه به صورت خود-ارجاعی و نحوه ارجاع در سه ساختار ارجاع بسته کمیته امام، ساختار نیمه بسته بیمه روستایی و مراجعه آزاد و نیز اخذ نظرات بیماران در مورد عوامل خود-ارجاعی از روش مصاحبه و پرسش نامه کتبی استفاده شد. سپس داده های جمع آوری شده با استفاده از محاسبات آماری و آزمون کای دو در رابطه با اهداف ویژه پژوهش، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته ها: از 1036 نمونه مورد بررسی جمعا 341 نفر (40.9%) خود-ارجاعی داشتند. در سیستم ارجاع بسته کمیته امام، ارجاع از پزشک عمومی 92.3% و 6.8% مراجعه مستقیم و 1% سایر موارد مراجعه؛ در سیستم بیمه روستایی، ارجاع از پزشک عمومی 70.3% و 29.7% مراجعه مستقیم و در سیستم آزاد، ارجاع به پزشک متخصص 15.7%، خود-ارجاعی 75.5% و 8.8% نیز سایر موارد ارجاع را شامل شده است. همچنین 60.5% مراجعین به مراکز دولتی و 36.4% مراجعین خصوصی خود-ارجاعی داشته اند. اختلاف میزان خود-ارجاعی بین سیستم بسته، نیمه بسته و آزاد معنی دار بود (P<0.0001). میزان همبستگی بین ساختار سیستم عرضه خدمات و میزان خود-ارجاعی برابر 0.6 بود. ضریب همبستگی چوپوروف محاسبه گردید که Pr=0.6 نشان داده شد. همچنین نقش مالکیت دولتی و خصوصی بر میزان خود ارجاعی، ارتباط معنی دار آماری را نشان داد (P<0.001). در این مطالعه به نظر بیماران 54% عامل خود ارجاعی ها مهارت بیشتر پزشکی متخصص عنوان شد.

نتیجه گیری و توصیه ها: میزان خود-ارجاعی ها رقم بیش از حد مطلوب است و میزان های بسیار متفاوت در ساختارهای مختلف مراکز عرصه خدمات بهداشتی-درمانی ضرورت تحقیقات بیشتری را در زمینه عوامل خود-ارجاعی با توجه به اهمیت آن در نظام عرضه به روش تجربی، ایجاب نموده است. توصیه می گردد که محققین، موارد کاربرد آن را به منظور استفاده در برنامه ریزی های وزارت متبوع و تصمیم گیری در تغییر ساختار نظام خدمات بهداشتی-درمانی پیشنهاد نمایند.