سابقه و هدف: باتوجه به افزایش شیوع مصرف سیگار و قلیان در میان جوانان و از جمله در میان دانشجویان، و باتوجه به پیامدهای روانی-اجتماعی زیانبار این پدیده، هدف این پژوهش بررسی نقش میانجیگر سلامت روان و انگیزههای مصرف در رابطه میان سازگاری با دانشگاه و مصرف سیگار و قلیان دانشجویان بود.
مواد و روش ها: پژوهش حاضر مبتنی بر همبستگی و دارای طرح معادلات ساختاری بود. نمونه پژوهش شامل ۶۳۴ نفر از دانشجویان دانشگاه های شهر کاشان بود. از پرسشنامه سازگاری دانشجویان با دانشگاه، پرسشنامه های انگیزه های مصرف، رفتارهای پرخطر و پرسشنامه سلامت عمومی برای گردآوری داده ها استفاده شد.
نتایج: مدل پژوهش حاضر دارای شاخص های برازش نسبتا مناسبی بود: ۱/۴۲X۲=، ۵DF=، ۰/۹۲P=، (Adjusted goodness of fit index)۰/۹۹ AGFI=، (Comparative fit index) ۰/۹۹CFI=، (Nor med fit index) ۰/۹۹NFI=، Goodness of fit index)( ۰/۹۹CFI=، (Root mean square error of approximation) ۰/۰۱۹RMSE=. نتایج ضرایب مسیر و معنی داری آنها نشان داد که رابطه سازگاری فردی-هیجانی و رابطه دلبستگی به دانشگاه با مشکلات سلامت روان و انگیزههای مصرف معکوس و معنی دار است (۰/۰۵>P). همچنین، رابطه سلامت روان و انگیزههای مصرف با مصرف سیگار، و رابطه انگیزههای مصرف با مصرف قلیان نیز مستقیم و معنی دار است (۰/۰۵>P).
نتیجه گیری: کاهش سازگاری با دانشگاه در دو بُعد سازگاری هیجانی-فردی و دلبستگی با دانشگاه منجر به بروز مشکلاتی در سلامت روان می شود و در صورت وجود انگیزه های مقابله ای برای مصرف سیگار و انگیزه های افزایشی برای مصرف قلیان، احتمال مصرف سیگار و قلیان در دانشجویان افزایش می یابد. تدوین برنامه های پیشگیرانه متفاوت برای سیگار و قلیان، و غربالگری مشکلات سلامت روان دانشجویان در سال های تحصیل به خصوص برای دانشجویان آسیب پذیر توصیه می شود.